Clair de Lune

Có lẽ đó là một đặc ân, có lẽ đó cũng là sự trừng phạt, vì chỉ khi đau đớn dữ dội tôi mới có khả năng cảm nhận những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ một cách sâu sắc đến vậy.

Với nghệ thuật Mỹ Latinh, suốt những năm tuổi trẻ tôi chỉ ấn tượng với mỗi Gabriel José García Márquez qua cuốn Trăm Năm Cô Đơn. Cho đến khi được vỗ về bởi những vần thơ của Octavio Paz, tôi mới nhận ra bấy lâu nay mình đã bỏ lỡ một nền văn học đồ sộ, rực rỡ và vô cùng quyến rũ. Octavio Paz cũng là cây cầu dẫn tôi đến với thể loại thơ, khiến tôi thật sự bị mê hoặc và say mê tìm hiểu. Tôi luôn nghĩ thơ không bao giờ là thứ dành cho mình, vì nó tình, dịu dàng và đẹp quá. Tôi không xứng với điều đó, tôi hợp với những thứ u tối, sầu não, bi kịch, gai góc, siêu thực và méo mó một chút. Đó là điều tôi nghĩ. Cho đến khi Coda của Octavio Paz đã đánh thức một phần bản ngã mà bấy lâu nay tôi luôn cố chôn vùi, tôi biết rằng mình vẫn xứng đáng với những điều đẹp đẽ khi học được cách tĩnh lặng và kiên nhẫn.

Perhaps to love is to learn
to walk through this world.
To learn to be silent
like the oak and the linden of the fable.
To learn to see.
Your glance scattered seeds.
It planted a tree.
I talk
because you shake its leaves.

Đây là bản dịch tiếng Việt của tôi:

Yêu, có lẽ là học cách
bước đi trên thế giới này.
Là học cách lặng im
như cây sồi và cây đoan trong câu chuyện cổ.
Là học cách ngắm nhìn.
Ánh mắt em gieo những chiếc hạt.
Ươm mầm một cái cây.
Anh nói
bởi vì em rung lá.

Octavio Paz (1914 – 1988) là nhà thơ Mexico có sức ảnh hưởng rất lớn đến nền thi ca của thế kỷ 20. Người ta nói ông là một trong những nhà thơ vĩ đại nhất của thế giới. Ngoài việc làm thơ, với tập thơ đầu tiên mang tên Luna Silvestre (Trăng Hoang) vào năm 19 tuổi, ông còn hoạt động sôi nổi trên văn trường để chống phát xít và đấu tranh cho quyền lợi của người lao động. Không dừng lại ở đó, ông hoạt động ngoại giao ở Liên Hiệp Quốc, trở thành đại sứ tại nhiều quốc gia và sau này là thành viên của Viện Hàn Lâm Mexico. Vì lẽ đó, thơ của ông giàu chất trữ tình nhưng cũng đầy trí tuệ, được viết bằng ngôn ngữ phóng khoáng, đầy suy ngẫm nhưng rất dễ cảm thụ. Ông được trao giải Miguel de Cervantes – giải thưởng văn học danh giá tại Tây Ban Nha vào năm 1981 và giải Nobel Văn học vào năm 1990.

Nhưng đó chỉ là những thông tin cơ bản để chúng ta biết ông là ai. Còn để hiểu được vì sao những giải thưởng dành cho ông hoàn toàn xứng đáng, xin hãy lắng nghe và suy tư về những vần thơ của ông.

Between going and staying
the day wavers,
in love with its own transparency.
The circular afternoon is now a bay
where the world in stillness rocks.

All is visible and all elusive,
all is near and can’t be touched.

Paper, book, pencil, glass,
rest in the shade of their names.

Time throbbing in my temples repeats
the same unchanging syllable of blood.

The light turns the indifferent wall
into a ghostly theater of reflections.

I find myself in the middle of an eye,
watching myself in its blank stare.

The moment scatters. Motionless,
I stay and go: I am a pause.

Between Going and Coming

Between Going and Coming, cũng giống như Coda, là những bài thơ sau này của Octavio Paz chủ yếu nói về thời gian, tình yêu và nỗi cô đơn. Còn ở giai đoạn đầu, thơ ông mang đậm sắc màu của chủ nghĩa Marx, chủ nghĩa siêu thực, chủ nghĩa hiện sinh, Phật giáo và Ấn độ giáo. Nhưng nỗi cô đơn là đề tài nổi bật nhất của ông mà tôi cảm thấy bản thân cộng hưởng sâu sắc hơn cả. Cô đơn đối với Octavio Paz không chỉ đơn thuần là một cảm giác cá nhân, nó là yếu tố không thể tách rời với chủ nghĩa hiện sinh. Nỗi cô đơn hiện diện trong The Street, Between Going and Coming, In Her Splendor Islanded,… và đặc biệt trong sách luận The Labyrinth of Solitude – khi cô đơn trở thành một nỗi suy tư về căn tính dân tộc của Mexico. Trong bài tiểu luận đó, ông nói rằng:

Cô đơn là sự thật sâu sắc nhất về thân phận con người. Con người là sinh vật duy nhất biết mình cô đơn và là sinh vật duy nhất tìm kiếm sự kết nối. Bản chất của anh ta – nếu từ đó có thể được dùng để chỉ con người, người đã “tự sáng tạo” ra chính mình bằng cách chối bỏ bản chất, để rồi khao khát tìm kiếm chính mình trong người khác. Con người là sinh vật hoài niệm và tìm kiếm sự hiệp thông. Vì vậy, khi anh ta nhận thức được chính mình, anh ta nhận thức được việc mình thiếu vắng người khác, đó chính là sự cô độc.

Octavio Paz dùng những câu từ và vần thơ để nói về con người Mexico. Nhưng với mỗi câu thơ và dòng chữ, tôi dừng lại và thấy mình ở đó. Tôi biết rằng biết bao người yêu thơ trên khắp thế giới đều cảm thấy như thế. Họ đọc thơ của Octavio Paz, cả những bài tiểu luận mà mỗi câu cũng không khác gì vần thơ của ông, bị cuốn vào mê hồn trận của suy tư và trí tuệ, để rồi sau cùng tất cả chỉ chìm vào địa hạt của sự im lặng, và nhận ra câu trả lời cho hành trình đi tìm bản ngã của mình: chúng ta là như nhau, chúng ta không là ai và là tất cả.